Cultuurhistorie

Er worden binnen deelgebied Passewaaij drie ensembles genoemd: Inundatiekanaal, Drie Kolken en Passewaaij. Buiten deze drie ensembles worden er op de cultuurhistorische waardenkaart geen landschapstypen aangeduid met een (zeer)hoge waarde. Ter hoogte van het inundatiekanaal bevindt zich dicht langs de dijk de locatie van een voormalig redoute van de Mauritslinie uit ca. 1630. Deze locatie ligt buitendijks en de dijk wordt hier binnendijks versterkt. Behalve dat is de redoute niet herkenbaar meer in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Er liggen binnen het deelgebied ook mogelijk restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals mogelijk onderkomen en een zone met mangaten. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Ook hierop worden geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen.

• Inundatiekanaal
  Het Inundatiekanaal ligt voor een deel binnen dijkvak 1. Hier wordt een binnenwaartse as-verschuiving toegepast. Het Inundatiekanaal is genomineerd voor de werelderfgoedlijst van Unesco. Het gebied is hoog gewaardeerd. Een binnenwaartse ingreep kan de herkenbaarheid van het laat 19e-eeuwse dijktracé waarin de inundatiesluis is aangelegd, doen afnemen. Aangezien de berm hier zo laag mogelijk wordt aangesloten zal deze binnenwaartse as-verschuiving de herkenbaarheid van het Inundatiekanaal behouden en geen negatief effect hebben op dit ensemble.

• Drie Kolken
  De buitenwaartse ingreep die hier voorzien is in combinatie met de ruimtebesparende oplossing zal slechts een zeer beperkte invloed hebben op de cultuurhistorische waarden buitendijks en binnendijks. Nog gave landschapselementen komen buitendijks namelijk niet meer voor. Wel kan de verlegging van de dijkas een negatieve invloed hebben op de herkenbaarheid van de uitlaagdijk. Aangezien het ensemble met woningen door de ruimtebesparende oplossing niet aangetast wordt en de hoogteopgave naar verwachting beperkt blijft, worden er geen negatieve effecten verwacht op dit ensemble.

• Passewaaij
  De dijkas blijft ter hoogte van Passewaaij zo goed mogelijk behouden door het toepassen van ruimtebesparende oplossingen. Negatieve effecten op de ensemblewaarde van Passewaaij zijn dan ook niet te verwachten.

Zennewijnen zelf wordt binnen dit deelgebied aangeduid als ensemble. Ter hoogte van Zennewijnen worden er ruimtebesparende oplossingen toegepast om de dijk te versterken. Er speelt hier wel een grote hoogteopgave van ongeveer 70 cm. Dit zal naar verwachting een beperkt negatief effect hebben op de ensemblewaarde van Zennewijnen. Ter hoogte van de Bredestraat bevindt zich dicht langs de dijk de locatie van een voormalig redoute van de Mauritslinie uit ca. 1630. Dit redoute is niet herkenbaar meer in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Er liggen binnen het deelgebied ook mogelijk restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals mogelijk onderkomen en een zone met mangaten. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen.

De overige gronden langs de dijk binnen dit deelgebied krijgen een hoge tot zeer hoge waardering op de cultuurhistorische waardenkaart. Het betreft met name de gronden buitendijks. Tussen de steenfabriek en Zennewijnen wordt de dijk binnenwaarts versterkt, deze gronden zijn slechts gemiddeld waardevol waardoor er geen nadelige effecten op de historische geografische waarden verwacht worden. De binnenwaartse as-verschuiving tussen Zennewijnen en Ophemert heeft mogelijk wel een negatief effect op de historische geografische waarden. Wel liggen de meest waardevolle gronden hier buitendijks en worden door deze ingreep niet direct beïnvloed.

Binnen het deelgebied Ophemert worden er twee ensembles aangeduid: Ophemert – dorpskern en Ophemert – Akkerstraat. Ter hoogte van de Molenstraat en ook ter hoogte van de Uilenburgsestraat bevindt zich dicht langs de dijk de locatie van een voormalig redoute van de Mauritslinie uit ca. 1630. Deze redoutes zijn niet herkenbaar meer in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Er liggen binnen het deelgebied ook mogelijk restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals mogelijk onderkomen en een zone met mangaten. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen.

• Ophemert – dorpskern
  De dijk wordt ter hoogte van de dorpskern buitenwaarts versterkt. Een buitenwaartse ingreep heeft grote gevolgen voor de cultuurlandschappelijk zeer hoog gewaardeerde overtuinen (hoge mate van gaafheid, zeldzaamheid, ouderdom). Binnen het plan worden deze overtuinen gecompenseerd en daarmee teruggebracht als cultuurhistorische kenmerkende structuur. Deze compensatie zorgt er voor dat de effecten op de ensemblewaarde beperkt zullen blijven.

• Ophemert – Akkerstraat
  Ook voor de Akkerstraat geldt dat de dijk buitenwaarts versterkt wordt. Dit heeft invloed op de herkenbaarheid van de dijk als inlaagdijk (teruggelegde dijk) met oudhoevig land en met grienden aangeplante dijkputten. Ondanks dat de karakteristieken van de buitenteen binnen dit ensemble volledig worden hersteld, zal dit een negatief effect hebben op de ensemblewaarde van Ophemert – Akkerstraat.

Tussen deze twee ensembles krijgen de gronden eveneens een (zeer) hoge waardering. De ingrepen zullen hier vergelijkbaar zijn als bij het ensemble Ophemert – Akkerstraat, aangezien ook hier de overtuinen aan de buitenteen hersteld moeten worden. Negatieve effecten zijn naar verwachting dan ook niet uit te sluiten. Dit geldt ook voor de gronden ten zuiden van het ensemble Ophemert – Akkerstraat. Een buitendijkse as-verschuiving heeft ook hier een negatieve invloed op aanwezige historische geografische waarden.

De buitenplaats van Ophemert wordt niet geraakt door de herinrichting van de dijk. Hier treden dan ook geen negatieve effecten op.

Binnen deelgebied Varik worden er twee ensembles aangeduid: Varik – kasteel en molen, en Varik – dorpskern.

• Varik – kasteel en molen
  Ter hoogte van dit ensemble is er binnen het dijkontwerp sprake van een ruimtebesparende oplossing. Er wordt een damwand geplaatst om zo de contouren van de archeologische waarden te ontzien. Hierdoor ontstaat ruimte om de locatie met kasteel weer zichtbaar te maken. Op basis hiervan wordt geconcludeerd dat de ensemblewaarde niet negatief beïnvloed wordt.

• Varik – dorpskern
  Ter hoogte van de dorpskern wordt de dijk middels ruimtebesparende oplossingen ingepast. Er is hier geen ruimte beschikbaar voor een berm. Hierdoor blijft de gaafheid en herkenbaarheid van de historische dorpsstructuur en de aanwezige monumenten behouden. Negatieve effecten op de ensemblewaarde van Varik zijn dan ook niet te verwachten.

Ter hoogte van de Kerkstraat en de Grotestraat bevindt zich dicht langs de dijk de locatie van een voormalig redoute van de Mauritslinie uit ca. 1630. Deze redoutes zijn niet herkenbaar meer in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Er liggen binnen het deelgebied ook mogelijk restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals loopgraven en mangaten. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen.

De gronden tussen Varik – dorpskern en de kwelkom in het zuidwesten worden buitendijks zeer hoog gewaardeerd en binnendijks hoog gewaardeerd. De dijk wordt hier middels ruimtebesparende oplossingen versterkt. Er wordt dan ook niet verwacht dat hier effecten zullen optreden op de aanwezige historische geografische waarden.

Het kwelbos ten zuidwesten van Varik wordt deels aangeduid als ensemble: ’Varik – kwelkom’. De dijk wordt ter hoogte van de kwelkom middels een binnenwaartse as-verschuiving versterkt. Binnenwaartse ingrepen kunnen van invloed zijn op de gaafheid van de kwelkom. Echter, door de omvang van de kwelkom zal een binnenwaartse ingreep slechts een beperkte invloed hebben op de leesbaarheid van het landschap. Een groot deel van de kwelkom blijft immers behouden. Daarnaast blijft de binnenwaartse ingreep binnen de huidige aanberming, waardoor de aanhechting van de kwelkade op de dijk herkenbaar blijft. Omwille hiervan zal het effect van de dijkversterking op dit ensemble zeer beperkt zijn.

Dit deelgebied herbergt een rijke militaire historie. Zo zijn veel restanten gevonden uit de tijd van het Beleg van Zaltbommel (1599), waaronder voormalige redoute, batterijen, en een schans nabij Heesselt. Veel van deze elementen zijn echter niet meer herkenbaar in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Er liggen binnen het deelgebied ook mogelijk restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals loopgraven, mangaten en mogelijke onderkomens. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen.

De gronden tussen Varik – kwelkom en Heesselt worden buitendijks deels beoordeeld als zeer waardevol en deels als gemiddeld waardevol. Binnendijks zijn de gronden als waardevol bestempeld. De dijk wordt hier grotendeels binnendijks versterkt, waardoor de zeer hoog gewaardeerde gebieden ontzien worden. De effecten op de hoog gewaardeerde gebieden zullen naar verwachting zeer beperkt negatief zijn.

Binnen het deelgebied Heesselt wordt de dorpskern aangeduid als ensemble: ’Heesselt – dorpskern’. Ten zuiden van Heesselt staan de huizen zeer dicht tegen de dijk. Omwille hiervan wordt er hier een buitenwaartse as-verschuiving toegepast. Dit kan invloed hebben op het aanwezige oudhoevig land, en de resten van de Nieuwe Vaert. Echter, het buitentalud krijgt een zeer steile helling van 1:2,5, waardoor de versterking binnen het bestaande ruimtebeslag van de dijk blijft en naar verwachting niet zorgt voor effecten op de ensemblewaarde. Ten westen van de kern, vanaf de scherpe knik naar het noorden, wordt het bestaande dijktracé aangehouden. Ook hier treden er naar verwachting geen negatieve effecten op de enseblewaarde op. Buiten dit ensemble worden er op de cultuurhistorische waardenkaart geen landschapstypen aangeduid met een (zeer) hoge waarde.

Dit deelgebied kent een rijke militaire historie, met name van de 80 jarige oorlog en het Beleg van Zaltbommel (1599). In de voormalige uiterwaard lagen vermoedelijk meerdere redoutes, bastions en een schipbrug. Er liggen geen militaire waarden uit deze periode direct aan de dijk. Omwille hiervan worden er geen effecten verwacht op deze cultuurhistorische waarden. Er liggen binnen het deelgebied ook mogelijk restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals loopgraven, mangaten en mogelijke onderkomens. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen.

Binnen het deelgebied Heesseltsche Uiterwaarden wordt het totale gebied aangeduid als ensemble. De dijk wordt grotendeels versterkt met een binnenwaartse as-verschuiving omdat er buitendijks belangrijke natuurwaarden liggen. Een binnenwaartse ingreep heeft invloed op een beperkt aantal cultuurhistorische waarden. Het cultuurlandschap is hier hoog tot midden hoog gewaardeerd en landschapselementen of historische bouwkunst komen nauwelijks voor. Omwille hiervan treden er naar verwachting geen negatieve effecten op de ensemblewaarde op.

Ter hoogte van Waaldijk 33 bevindt zich dicht langs de dijk de locatie van een voormalig redoute van de Mauritslinie uit ca. 1630. Dit redoute is niet herkenbaar meer in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Daarnaast liggen er binnen het deelgebied mogelijke restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals mitrailleurstellingen, loopgraven, mangaten en mogelijke onderkomens. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen.

Binnen deelgebied Opijnen worden er twee ensembles aangeduid: Opijnen – Zandstraat en Opijnen – dorpskern.

• Opijnen – Zandstraat
  Ter hoogte van dit ensemble krijgt de dijk een buitenwaartse as-verschuiving tot aan het dorp Opijnen, vanwege de instabiele ondergrond en vele huizen en smalle tuinen die aan de dijk en binnen het bereik van de benodigde binnenbermen liggen. Buitenwaartse oplossingen kunnen invloed hebben op de aanwezigheid van de strang en het oudhoevig land met dijkputten en de onder de dijk doorlopende verkaveling. Samen met de knikken en bogen in het dijktracé dragen deze in hoge mate bij aan de leesbaarheid van dit deel van het gebied. Deze elementen zijn binnen het inpassen van de dijk optimaal meegenomen en blijven behouden en waar mogelijk versterkt. Omwille hiervan wordt verwacht dat de effecten van de dijkversterking slechts een beperkt effect heeft op dit ensemble.

• Opijnen – dorpskern
  Ten zuiden van Opijnen wordt de dijk middels een ruimtebesparende oplossing versterkt. De hoogteopgave is echter aanzienlijk (60 – 80 cm), negatieve effecten op de ensemblewaarde van Opijnen zijn dan ook niet uit te sluiten. Wel worden de monumenten en context (dorpsstructuur grenzend aan de dijk) optimaal behouden.

Ter hoogte van de Pastoriestraat en op de hoek van de Waaldijk ten zuidenwesten van de kern Opijnen bevindt zich dicht langs de dijk de locatie van een voormalig redoute van de Mauritslinie uit ca. 1630. Deze redoutes zijn niet herkenbaar meer in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Daarnaast liggen er binnen het deelgebied mogelijke restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals loopgraven en mangaten. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen. Ten noorden van de dorpskern van Opijnen ligt een groot binnendijks gebied welke zeer hoog gewaardeerd wordt. De dijk wordt hier buitendijks versterkt, waardoor dit binnendijkse gebied ontzien wordt. Buitendijks zijn de gronden echter ook hoog gewaardeerd en zal een buitendijkse as-verschuiving naar verwachting een negatief effect hebben op aanwezige historische geografische waarden.

Ter hoogte van de Repelsestraat, de Voorstraat en de molen langs de Gasthuisstraat bevindt zich dicht langs de dijk de locatie van een voormalig redoute van de Mauritslinie uit ca. 1630. Deze redoutes zijn niet herkenbaar meer in het landschap. Er worden dan ook niet direct effecten verwacht op de relicten van de 80 jarige oorlog. Daarnaast liggen er binnen het deelgebied mogelijke restanten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals loopgraven, mangaten en mitrailleurstellingen. Ook hiervan is de herkenbaarheid beperkt door eerdere dijkversterkingen. Daarom worden hierop geen negatieve effecten verwacht als gevolg van het planvoornemen. Binnen deelgebied Rijswaard worden er twee ensembles aangeduid: Kasteel Waardenburg en Neerijnen, en Waardenburg – dorpskern en kasteel.

• Kasteel Waardenburg en Neerijnen
  Dit ensemble kent een grote dichtheid aan hoge cultuurhistorische waarden, wat heeft geleid tot de aanwijzing van rijksbeschermd dorpsgezicht en rijksbeschermd landgoed. De waarden bevinden zich zowel binnen- als buitendijks en ook op en direct langs de dijk. Het bestaande dijktracé blijft van Neerijnen tot aan het spoor bij Waardenburg behouden. Vanwege de vele waarden zijn geen binnenbermen toegepast en daarnaast is de hoogteopgave zeer beperkt. De effecten op de ensemblewaarde zullen dan ook verwaarloosbaar zijn.

• Waardenburg – dorpskern en kasteel
  Ter hoogte van de dorpskern van Waardenburg wordt de dijk buitenwaarts versterkt. Bij een buitenwaartse oplossing kan de kil met grienden worden aangetast. De grienden maken deel uit van een hooggewaardeerd landschapstype, mede door de hoge ouderdom en gaafheid van deze grienden en verkaveling. Hier wordt binnen de dijkversterking rekening mee gehouden. De effecten op de ensemblewaarde zullen daardoor beperkt negatief zijn.

De twee ensembles omvatten het gehele deelgebied Rijswaard. Alle gebieden met een (zeer) hoge waardering vallen binnen deze ensembles.

Wel wordt binnen deelgebied Rijswaard het landgoed met de kastelen van Waardenburg en Neerijnen getypeerd als beschermde buitenplaats en als beschermd dorpsgezicht. De bescherming van het dorpsgezicht Neerijnen is op de eerste plaats gericht op het bewaren van de historisch-ruimtelijke structuur. Binnen deze structuur zijn de aard van de aanwezige bebouwing en de inrichting van de niet-bebouwde ruimte van groot belang. Al vanaf enige afstand is het duidelijk hoezeer het dorp Neerijnen, het kasteel Waardenburg en het gebied ertussen in visueel bepaald worden door opgaand geboomte. Het beschermde dorpsgezicht van Neerijnen (waar ook het kasteel van Neerijnen en van Waardenburg en een deel van de Rijswaard onderdeel van uitmaken) wordt door het VO zoveel mogelijk versterkt. De ‘landgoeddijk’ behoudt grotendeels haar huidige vorm door het toepassen van ruimtebesparende maatregelen. Er wordt niet verwacht dat de dijkversterking hier een negatief effect heeft op de waarde van dit dorpsgezicht en de twee buitenplaatsen.

Op basis van de beoordeling per deelgebied kan er geconcludeerd worden dat de dijkversterking slechts op enkele plekken negatieve effecten kan veroorzaken. De effecten op historische geografie (inclusief de ensemblewaarde van cultuurhistorische waarden langs de dijk) wordt dan ook beoordeeld als beperkt negatief (0/-).

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aanwezige monumenten (gemeentelijk en Rijks) binnen 20 meter van de teen van de heringerichte dijk.

Er zijn 33 bouwkundige monumenten die mogelijke effecten kunnen ondervinden als gevolg van de dijkversterking. Voor de monumenten die daadwerkelijk door het grondverzet geraakt zouden worden, zullen ruimtebesparende oplossingen worden toegepast. Op deze manier kunnen alle aanwezige monumenten behouden blijven. Er worden op voorhand technische maatregelen genomen om te zorgen dat schade aan monumenten ten gevolge van trillingen en zettingen voorkomen worden.

Er zijn enkele monumenten die deels binnen het ruimtebeslag van de nieuwe dijk liggen. Dit zijn de Waalbandijk 8 te Varik, Waalbandijk 78 te Heesselt, Waalbandijk 32, 33 en 16 bij Neerijnen, en Gasthuisstraat 24 bij Waardenburg. Dit ruimtebeslag is niet groot en mogelijk overkomelijk met maatregelen die in een volgende fase door de aannemer genomen kunnen worden. Aangezien er slechts een beperkt negatieve beïnvloeding is van de cultuurhistorisch waardevolle monumenten wordt het effect op de historische bebouwing (monumenten) beoordeeld als beperkt negatief (0/-).