Ecologie

Voor ecologie worden de volgende aspecten nader beschouwd:

1. Natura 2000
2. Beschermde soorten
3. Gelders Natuurnetwerk/ Groene Ontwikkelingszone

De beschrijving van de wettelijk beschermde natuurwaarden in de huidige situatie is gebaseerd op bestaande gegevens uit diverse openbare bronnen, zoals de habitattypen- en natuur(beheer)typenkaarten van de provincie Gelderland, de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) en de Passende Beoordeling van het herinrichtingsproject in de Heesseltsche uiterwaarden.

In de periode 2017 – 2019 heeft daarnaast gericht veldonderzoek plaatsgevonden naar aanwezigheid van op grond van de Wet natuurbescherming beschermde (en niet-vrijgestelde) soorten planten en dieren.

Het plangebied ligt deels in en deels tegen de begrenzing van het Natura 2000-gebied Rijntakken (deelgebied Uiterwaarden Waal) aan. Het gehele deel van het Natura 2000- gebied ter hoogte van het plangebied is aangewezen in het kader van de Vogelrichtlijn. Daarnaast zijn delen van het gebied (Rijswaard, Heesseltsche uiterwaarden en Stiftsche uiterwaarden) ook aangewezen in het kader van de Habitatrichtlijn (Figuur 1).

Het deelgebied Uiterwaarden Waal omvat het winterbed van de Waal en daarmee alle uiterwaardgebieden aan de noord- en de zuidoever van de Waal van Nijmegen tot aan Zaltbommel. De rivier vormt een dynamisch systeem, een samenspel tussen natuurlijke processen en menselijk ingrijpen. De Waal moet in perioden met hoge rivierafvoer twee derde van de Rijnafvoer voor haar rekening nemen en is daarmee de grootste vrij-afstromende Rijntak. Het is ook de meest dynamische riviertak van het Rijnsysteem. In perioden met hoog water vindt erosie en sedimentatie plaats en ‘vormt’ de rivier het landschap. Het rivierenlandschap bestaat uit een breed, voornamelijk laaggelegen, hoogdynamisch winterbed. De reliëfrijke uiterwaarden bestaan voornamelijk uit graslanden, afgewisseld met enkele akkers, bosjes, bomenrijen, moerasgebiedjes en geïsoleerde oude riviertakken (strangen en geulen). Veel uiterwaarden zijn vergraven voor zand en/of kleiwinning. In het westelijk deel van het gebied liggen de Rijswaard en de Kil van Hurwenen met oude riviermeanders, aangrenzende oeverlanden en stroomruggen. Daarnaast liggen er enkele grote plassen, die ontstaan zijn door zand- en kleiwinning. Deze uiterwaarden bevatten soortenrijke glanshaverhooilanden, stroomdalgraslanden en open water, waar deels verlanding plaatsvindt.

In het deel van het Natura 2000-gebied ter hoogte van het plangebied komen diverse kwalificerende habitattypen, habitatsoorten en vogelsoorten voor, waaronder zachthoutooibos (H91E0A), glanshaverhooiland (H6510A), meren met krabbenscheer en fonteinkruiden (H3150), ruigten en zomen (H6430A), bever, kamsalamander, porseleinhoen, kwartelkoning en verschillende soorten ganzen, eenden en zwanen.

In onderstaande figuren in de ligging van kwalificerende habitattypen ten opzichte van het Vergunningenontwerp (VO) weergegeven in de Rijswaard (figuur 2), Heesseltsche uiterwaarden (figuur 3) en Stiftsche uiterwaarden (figuur 4).

Het plangebied ligt deels in en deels tegen de begrenzing van gebieden die zijn aangewezen als Gelders Natuurnetwerk (GNN) en/of Groene Ontwikkelingszone (GO) (figuur 5).

Binnendijks zijn slechts enkele bosgebieden begrensd als GNN en enkele graslandpercelen in en rondom deze bosgebieden als GO. Deze GNN/GO-gebieden liggen in deelgebied 49; Ophemert – Neerijnen. De kernkwaliteiten van dit deelgebied voor natuur en landschap zijn:

• gebied van stroomruggen, agrarisch cultuurlandschap; veel fruitteelt; modern;
• kastelen Ophemert, Neerijnen en Waardenburg;
• leefgebied steenuil;
• karakteristieke, kleinschalige oeverwal met rijke afwisseling van boomgaarden en bouwlanden, landgoederen, beeldbepalende boerderijen, verspreide bebouwing, buurtschappen, dorpen, kasteelterreinen;
• kleine karakteristieke, matig grootschalige, open kommen met weidebouw (onder andere De Steendert);
• lintbebouwing op de smalle oeverwal langs de Waal;
• alle door de Wet natuurbescherming beschermde soorten en hun leefgebieden in dit deelgebied.

Voor dit deelgebied zijn enkele ontwikkelingsdoelen voor natuur en landschap binnen het GNN (omvorming, natuurontwikkeling) geformuleerd:

• ontwikkeling parkachtige structuren met water en moeraszones
• vermindering barrièrewerking A15/-Betuwelijn en N830
• ontwikkeling (oude) bossen, bosranden en overgangen naar cultuurgronden
• ontwikkeling biotopen voor vlinders, reptielen en amfibieën en vogels van cultuurlandschappen
• ontwikkeling landgoedstructuren, cultuurhistorische patronen en beheersvormen

De buitendijkse delen van het plangebied die onderdeel uitmaken van GNN/GO liggen in deelgebied 179; Waaluiterwaarden Tiel-Waardenburg en overlappen vrijwel volledig met de begrenzing van Natura 2000-gebied Rijntakken.

De buitendijkse delen van het plangebied die onderdeel uitmaken van GNN/GO liggen in deelgebied 179; Waaluiterwaarden Tiel-Waardenburg. De kernkwaliteiten van dit deelgebied zijn:

• dynamische rivier met actieve geologische en geomorfologische processen, water-, sediment- en diasporentransport; ecologisch kerngebied (Natura 2000-gebied) én verbinding tussen Midden-Europa en de Noordzeekust;
• noordoever Waal met variabel, grotendeels halfnatuurlijk cultuurlandschap met natuurcomplexen in de Passewaaij, Stiftsche Uiterwaarden, Heesseltsche Uiterwaarden en de Rijswaard; in Rijswaard en Stiftse Waard grote oppervlakten glanshaverhooiland; nevengeulen in Passewaaij, Stiftse Waard en Heesseltse Waard;
• A-locatie bos: Rijswaard Neerijnen: een aantal geïsoleerd liggende grienden en doorgeschoten schietwilgenbos in de uiterwaard; van belang vanwege potenties voor zachthout- en hardhoutooibos en epifyten op oude stoven, waarvan Rode lijstsoorten;
• waarden voor weidevogels, water- en moerasvogels, vleermuizen, amfibieën, vissen en bever;
• leefgebied steenuil;
• plaatselijk kleinschalige landschappen met strangen, hagen en singels, knotwilgen en ooibos;
• cultuurhistorische waarden van de uiterwaarden, oude kavelpatronen, doorbraakkolken, waterstaatswerken (kades en sluisjes), kleiwinningen; in Rijswaard samenhangend met landgoederen binnendijks;
• onbebouwdheid van de uiterwaarden (enkele boerderijen en (steen)fabrieken);
• rust, ruimte en donkerte m.u.v. de omgeving van stedelijke gebieden;
• abiotiek: aardkundige waarden (o.m. reliëf van oeverwallen, strangen en andere stromingspatronen), kwel, bodem;
• ecosysteemdiensten: recreatie, wateropvang en -afvoer;
• alle door de Wet natuurbescherming beschermde soorten en hun leefgebieden in dit deelgebied.

Voor het GNN in het deelgebied gelden de volgende ontwikkelingsdoelen voor natuur en landschap als het gaat om omvorming en natuurontwikkeling:

• ontwikkeling stroomdalgraslanden en glanshaverhooilanden
• ontwikkeling water- en oeverhabitats, o.a. nevengeulen
• ontwikkeling hard- en zachthoutooibossen
• ontwikkeling moerassen, ruigteranden en laag gelegen bloemrijke graslanden
• ontwikkelen weidevogelpopulaties
• ontwikkeling populaties van water-, oever- en moerasvogels
• ontwikkelen biotopen voor vlinders, reptielen, amfibieën, w.o. kamsalamander en vissen
• ontwikkeling populatie bevers (en otters)
• vermindering barrièrewerking Tiel en Opijnen
• ontwikkeling ruig uiterwaardenlandschap in relatie tot de stad Tiel (struinnatuur)
• ontwikkeling coulissenlandschap met strangen, knotwilgenrijen en meidoornhagen (evenwijdig aan de stroom) met lokaal doorzichten op de rivier, dorpen en steden
• behoud reliëf oeverwallen, strangen en andere stromingspatronen

Binnendijks
In het binnendijkse deel van het plangebied zijn de volgende beschermde (niet-vrijgestelde) soorten bekend in de NDFF en/of vastgesteld op basis van de uitkomsten van het aanvullend veldonderzoek.

Het betreft waarnemingen van enkele vleermuissoorten zoals gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, gewone grootoorvleermuis, laatvlieger, rosse vleermuis, watervleermuis en baardvleermuis. Vogels zoals huismus, gierzwaluw, ooievaar en steenuil. Niet-vrijgestelde soorten amfibieën zoals kamsalamander. Algemeen voorkomende vrijgestelde soorten amfibieën zoals bastaardkikker, kleine watersalamander en gewone pad en algemeen voorkomende vrijgestelde zoogdieren zoals egel, konijn, haas en ree.

In bebouwing in het binnendijkse deel van het plangebied zijn enkele verblijfplaatsen van vleermuizen (gewone- en ruige dwergvleermuis) en broedvogels zoals huismus, gierzwaluw en steenuil vastgesteld. In bomen in het binnendijkse deel van het plangebied zijn enkele verblijfplaatsen van boombewonende vleermuizen (ruige dwergvleermuis), roofvogels (havik en buizerd), uilen (bosuil en ransuil) en andere broedvogels aanwezig. In watergangen komen algemeen beschermde amfibiesoorten voor en beschermde grote modderkuiper. En de ongewervelden platte schijfhoren.

Buitendijks
In het buitendijkse deel van het plangebied (uiterwaarden Waal) zijn diverse waarnemingen van beschermde soorten bekend in de NDFF en/of vastgesteld op basis van de uitkomsten van het aanvullend veldonderzoek.

Het betreft waarnemingen van de beschermde zoogdiersoorten bever, gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, gewone grootoorvleermuis, laatvlieger, rosse vleermuis, watervleermuis, tweekleurige vleermuis en baardvleermuis. Algemeen voorkomende vrijgestelde zoogdieren haas, konijn, ree en vos. Verder betreft het waarnemingen van enkele vogelsoorten met een jaarrond beschermde nestplaats zoals buizerd, havik, sperwer, ooievaar en steenuil. Van beschermde amfibiesoorten kamsalamander en poelkikker en algemeen beschermde amfibiesoorten, gewone pad en kleine watersalamander.

In bomen in het buitendijkse deel van het plangebied zijn enkele verblijfplaatsen van boombewonende vleermuizen (ruige dwergvleermuis), roofvogels (havik en buizerd), uilen (steenuil, bosuil, ransuil) en andere broedvogels aanwezig.