Aanleiding project
De dijk tussen Tiel en Waardenburg voldoet niet aan de (nieuwe) veiligheidsnormering zoals opgenomen in de Waterwet (2017). Voor Nederland is sinds 1 januari 2017 een nieuwe
veiligheidsbenadering van kracht die gebaseerd is op een risicobenadering. Daarmee wordt de beoordeling van de veiligheid van de primaire keringen gebaseerd op de
overstromingskans. Daarbij wordt gekeken naar de overstromingskans bij hoogwater en de gevolgen daarvan. Voorheen werd alleen gekeken naar het optreden van een maatgevende waterstand.
Op basis van de Waterwet is het verplicht om de dijken in zogenoemde ’toetsrondes’ periodiek te keuren om te beoordelen of ze aan de veiligheidsnormen voldoen. In de derde toetsronde (2006 – 2011) in het kader van het HWBP is in totaal 12,5 km van de dijk tussen Tiel en Waardenburg afgekeurd. Na uitvoering van de derde toetsronde zijn er landelijk nieuwe inzichten ontstaan over het economisch belang van het gebied, de kans op verdrinking door toenemende bevolkingsdruk en manieren waarop dijken kunnen bezwijken tijdens hoogwater. Per 1 januari 2017 is de Waterwet gewijzigd en zijn nieuwe normen voor de beoordeling van waterkeringen van kracht geworden. Deze ontwikkelingen zijn de aanleiding geweest om een (nadere) veiligheidsanalyse uit te voeren.
Op basis van deze (nadere) veiligheidsanalyse is later de volledige dijk tussen Tiel en Waardenburg (19,3 km) op basis van meerdere faalmechanismen afgekeurd. Hiervoor bestaat een versterkingsopgave (versterkingsopgave uitgaande van een planperiode van 50 jaar (zichtjaar 2075) conform Ontwerpuitgangspunten voor primaire waterkeringen (OPW, WSRL, april 2016)):
· De gehele dijk tussen Tiel en Waardenburg heeft een hoogteopgave. De hoogteopgave bedraagt gemiddeld 0,4 meter ontwerphoogte;
· Vrijwel de gehele dijk tussen Tiel en Waardenburg voldoet niet aan de gestelde eisen m.b.t. (macro)stabiliteit aan de binnen- en de buitenzijde, hetgeen betekent dat de dijk tijdens of na situaties met hoge waterstanden op de rivier kan bezwijken;
· Delen van de gehele dijk voldoen niet aan de gestelde eisen t.a.v. piping. Dat betekent dat als gevolg van grondwaterstroming door zandbanen in de ondergrond zand uitspoelt waardoor de dijk wordt ondermijnd;
· Ook de bekleding aan de buitenzijde van de dijk op delen waar de afstand tot de rivier relatief kort is, voldoet niet overal aan de norm.
De HWBP-verkenning Tiel-Waardenburg was tot juni 2018 geïntegreerd in de MIRT-Verkenning Varik Heesselt. In deze verkenning is door Waterschap Rivierenland, provincie Gelderland, gemeente Neerijnen[1], het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat het samenspel tussen dijkversterking en rivierverruiming onderzocht. Dijkversterking is in ieder geval nodig.
In de verkenning stond centraal of naast dijkversterking ook rivierverruiming met een hoogwatergeul tussen Varik en Heesselt onderdeel van de oplossing diende te zijn om aan de nieuwe normen van de waterveiligheid te voldoen. Hier maakt de Waal een scherpe bocht die belemmerend werkt in de waterafvoer. Gestreefd werd naar een waterstandsdaling van 40 cm. Ook zijn waterstandsverlagende maatregelen in de uiterwaarden onderzocht als onderdeel van de oplossing. In juni 2018 heeft de minister de voorkeursbeslissing genomen: ‘Dijkversterking met natuur- en watercompensatie in de uiterwaarden’.
Daarmee viel de aanleg van een hoogwatergeul in het gebied af als oplossing voor de waterveiligheid.
Bij de samenstelling van het dijkontwerp is de inbreng van bewoners waar mogelijk en relevant voor de keuze van de dijkversterking meegenomen. Veel opmerkingen en vragen van bewoners en belanghebbenden zijn bij de nadere detaillering in de planuitwerking betrokken.
[1] Na herindeling sinds 1 januari 2019 gemeente West Betuwe
Uitgangspunten technisch dijkontwerp: "werkhypothese"
Het betreft technische oplossingen voor de verschillende faalmechanismen van de dijk. Het ontwerp voor de faalmechanismen hoogte en macrostabiliteit is bepalend voor het ruimtebeslag. De voorkeursoplossing betreft namelijk het verhogen en verbreden van de dijk. Om onnodig ruimtebeslag te voorkomen is voor het faalmechanisme piping gekozen voor een oplossing die niet vraagt om aanvullende verbreding van de dijk.
Verschillende vormen van faalmechanismen
De technische ontwerpuitgangspunten zijn gedetailleerd beschreven in de Systeem Eisen Specificatie behorende bij het technisch ontwerp.
Begrenzing en opbouw van de primaire kering
De dijk is een primaire kering in het kader van de Waterwet en is daarmee ook een waterstaatswerk. Het is een autonoom waterkerend grondlichaam, plaatselijk aangevuld met lokale maatregelen om de stabiliteit te vergroten, piping tegen te gaan en het grondlichaam te draineren. De dijk is voorzien van infrastructuur ten behoeve van beheer en onderhoud, zoals beheerstroken.
In horizontale richting is de dijk als waterstaatwerk begrensd door de ruimte tussen de binnenteen en de buitenteen, plus een beschermingszone van 4 meter aan de binnen- en buitenzijde ten opzichte van het ontwerp/leggerprofiel. In verticale zin is de dijk aan de bovenzijde begrensd door zijn eigen hoogte boven maaiveld (inclusief dijkmeubilair benodigd voor beheer) en aan de onderzijde door de grens tussen door menselijk handelen (ooit) aangebrachte grond of constructies en de ongeroerde natuurlijke ondergrond.
De principe opbouw van de waterkering is weergegeven in onderstaande figuur. De opbouw van de huidige dijk varieert echter sterk over de deelgebieden en dijkvakken. Zo zijn lang niet overal binnen- of buitenbermen aanwezig. Aan de binnenzijde of buitenzijde van de teen of op de bermen zijn op veel plekken beheerstroken aanwezig. Deze zijn niet ingetekend in de figuur. Daarnaast zijn verspreid over het dijktraject lokaal voorzieningen ten behoeve van macrostabiliteit (zoals damwanden) of tegen piping (zoals pipingschermen) aanwezig in de waterkering (ook niet ingetekend). Opvallende voorzieningen zijn de kistdammen bij landgoed Waardenburg en de waterontspanners in Opijnen:
- Bij landgoed Waardenburg zijn op twee stukken van elk circa 200 meter kistdammen (sterk ruimtebesparende waterkerende constructies) aangelegd tijdens de laatste dijkversterking in 1998.
- In 2000 is in het dorp Opijnen een systeem van waterontspanners gerealiseerd. Het systeem bestaat uit een stelsel van bronnen en leidingen. Bij hoogwater wordt overtollig water in de ondergrond afgevoerd zodat waterspanningen niet kunnen opbouwen. Indertijd zijn de waterontspanners aangelegd om opbarsten en daarmee piping te voorkomen en om als neveneffect wateroverlast te verminderen. Het systeem is nog steeds effectief voor piping, maar kan in zijn huidige vorm de stabiliteit van de waterkering niet garanderen.
